Voordat Nederland in 1815 een onafhankelijke monarchie werd en bekend stond als het Koninkrijk der Nederlanden, bestond het als een confederatie van zeven soevereine provincies, geregeerd door leden van het Huis Oranje-Nassau.
Willem van Oranje (1544-1584)
In 1559 benoemde Filips II van Spanje, een lid van de Oostenrijkse Habsburgse dynastie, Willem van Oranje (1544-1584) totstadhouder (gouverneur) van de gewesten Holland, Zeeland en Utrecht.
De wijdverbreide ontevredenheid over de Spaanse heersers over de activiteiten van de Inquisitie en de vervolging van protestanten (Willem was opgevoed als Luthers en later als katholiek) leidde hem echter in 1581 tot een opstand, die ertoe leidde dat de zeven noordelijkste provincies van het land zich afscheidden van de koning van Spanje.
Dit leidde tot de oprichting van de eerste volledig onafhankelijke Nederlandse natiestaat – de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden – en vestigde Willem van Oranje als stamvader van de huidige monarchie in Nederland.
De nieuwe republiek bestond uit acht soevereine staten: Groningen, Friesland, Overijssel, Gelderland, Utrecht, Holland, Zeeland en Drenthe. Elke staat beheerde zijn eigen grondgebied. Vertegenwoordigers van zeven staten (Drenthe was uitgesloten) stuurden hun vertegenwoordigers naar de Staten-Generaal in Den Haag.
De Republiek der Nederlanden in 1583
Enkele jaren na de onafhankelijkheidsverklaring trouwde Willem van Oranje (ook wel "Willem de Zwijger" genoemd, vanwege zijn schijnbare terughoudendheid om te praten) in 1583 met Louise de Coligny (1555-1620). Zij was de dochter van Gaspard II de Coligny, die tijdens de Bartholomeusnacht in Frankrijk werd vermoord, samen met haar eerste echtgenoot Charles de Téligny (1571). Net als haar vader was ze een Franse hugenoot en bleef ze een voorvechtster van het protestantisme tot haar dood in 1620. Hun huwelijk zou echter van korte duur zijn. Willem werd in 1580 door de Spaanse koning vogelvrij verklaard en in 1584 in Delft door Balthasar Gérard vermoord. Filips Willem, Willems oudste zoon uit zijn eerste huwelijk met Anna van Egmond, volgde hem op als Prins van Oranje. Omdat Filips Willem echter een gijzelaar in Spanje was en dat al het grootste deel van zijn leven was, werd zijn broer Maurits van Nassau benoemd tot stadhouder en kapitein-generaal van de nieuwe republiek.
Na de Onafhankelijkheidsverklaring bleef de republiek – ook wel de Republiek der Verenigde Nederlanden genoemd – floreren. Ze verwierf in de 17e eeuw grote politieke en economische macht en speelde enige tijd een belangrijke rol op het wereldtoneel, tot een einde kwam met de Franse inval van 1792-1795 en de daaropvolgende oprichting van de Bataafse Republiek (1795-1806).
Opmerkelijk voor een kleine republiek met zo'n 1,5 miljoen inwoners was het succes van de Nederlandse wereldhandel via de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC), de West-Indische Compagnie (WIC) en met landen rond de Oostzee. Ook de grote militaire successen in vergelijking met veel sterkere landen zoals Spanje en Engeland. Daarnaast was er de enorme vloot (met 2000 schepen, groter dan die van Engeland en Frankrijk samen). Het land werd ook bekend om de bloeiende kunsten (Rembrandt en vele anderen) en wetenschappen (waaronder Hugo de Groot), evenals om de voor die tijd relatief grote geestelijke vrijheid.
De Beurs in Amsterdam (Emanel de Witte, 1617–1692)
" De geest van vrijhandel van die tijd werd versterkt door de ontwikkeling van een moderne, effectieve effectenbeurs in de Lage Landen. Nederland heeft de oudste effectenbeurs ter wereld, opgericht in 1602 door de Verenigde Oost-Indische Compagnie, terwijl Rotterdam de oudste beurs van Nederland heeft. De VOC-beurs ging in zes verschillende steden naar de beurs. Later oordeelde een rechtbank dat het bedrijf legaal in één stad gevestigd moest zijn, waardoor Amsterdam wordt erkend als de oudste dergelijke instelling gebaseerd op moderne handelsprincipes. Terwijl het banksysteem zich in de Lage Landen ontwikkelde, werd het al snel opgenomen door de Engelsen met goede connecties, wat de Engelse economische output stimuleerde. " (Wikipedia-artikel)
Tegen het einde van de 16e eeuw was het politieke klimaat in de Nederlandse Republiek zeer gunstig voor de Hugenotenzaak, een feit dat in Frankrijk algemeen bekend leek en waarschijnlijk de reden was dat de meerderheid van de Franse protestanten die hun land ontvluchtten, naar Nederland verhuisden.